28 Mart 2024 Perşembe

Doç. Dr. Ozan Örmeci'den Yeni Sunum: "Rusya-Ukrayna Savaşı'nda Türkiye'nin Konumu"

 

İstanbul Aydın Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler (İngilizce) bölümü öğretim üyesi ve Uluslararası Politika Akademisi (UPA) Kurucu Genel Koordinatörü Doç. Dr. Ozan Örmeci, 28 Mart 2024 tarihinde İstanbul Aydın Üniversitesi'nde düzenlenen "Tarihsel Perspektiften Türkiye-Rusya İlişkileri" konferansında "Rusya-Ukrayna Savaşı'nda Türkiye'nin Konumu" başlıklı bir sunum gerçekleştirdi. Moderatörlüğünü İstanbul Aydın Üniversitesi öğretim üyesi Dr. Canan Tercan'ın yaptığı konferansa, Doç. Dr. Ozan Örmeci dışında, Rusya'daki Güney Federal Üniversitesi'nden Prof. Dr. Veronika Tsibenko ile İstanbul Aydın Üniversitesi öğretim üyeleri Prof. Dr. Tarık Oğuzlu ve Dr. Efe Güzeloğlu katıldılar. Aşağıda, bu konferansta Doç. Dr. Ozan Örmeci'nin yaptığı sunumu ve konferanstan bazı fotoğrafları bulabilirsiniz.

25 Mart 2024 Pazartesi

L'échec de l'Occident collectif : L'œil d'un ami est un bon miroir

 

Il y a 9 ans, alors que l'Ukraine, l'un des rares alliés de la Russie et pays du "Russkiy mir", se dirigeait vers l'intégration occidentale, j'ai écrit un article intitulé "Events in Ukraine Symbolize the Ultimate Victory of the West" (Les événements en Ukraine symbolisent la victoire ultime de l'Occident) pour souligner l'échec de la Russie à maintenir ses alliés au pouvoir en Syrie et en Ukraine, alors que le régime du président Bachar al Assad en Syrie était sur le point de s'effondrer en raison de rébellions populaires massives et que le président Viktor Ianoukovitch en Ukraine avait dû fuir en Russie après les manifestations de l'EuroMaidan. Je pense que l'article était bien calculé pour cette période, car il semblait que la Russie perdait du terrain en politique internationale et que l'Occident collectif gagnait le bras de fer grâce à son hégémonie incontestée en matière de soft power (manière douce) et à ses immenses outils économiques.

Toutefois, au cours de cette période relativement longue (9 ans), la Russie a fait preuve de détermination et a consolidé son pouvoir malgré ses difficultés économiques. En outre, elle a montré au monde entier, en particulier aux dirigeants à tendance autoritaire, que son amitié était plus digne de confiance que celle de l'alliance occidentale. En conséquence, le président russe Vladimir Poutine est intervenu militairement en Syrie fin 2015 et a sauvé le régime du président Assad qui s'effondrait. En outre, la Russie a annexé la Crimée à l'Ukraine pour montrer son immense déception à l'égard de l'administration de Kiev et a commencé à soutenir les groupes séparatistes pro-russes dans la région du Donbass. Moscou espérait conclure un accord avec l'Ukraine après avoir pris la Crimée et forcé ce pays à revenir à ses racines civilisationnelles, le monde slave orthodoxe. De son côté, l'Ukraine espérait bénéficier de l'aide économique et militaire de l'Occident et accéder à l'OTAN et à l'Union européenne (UE) pour faire contrepoids à la puissance russe et prévenir une éventuelle attaque militaire de la part de la Russie. Mais comme l'adhésion de l'Ukraine aux institutions occidentales ne s'est pas concrétisée, ce pays est devenu une cible facile pour la Russie. Par conséquent, lorsque les pourparlers diplomatiques ont échoué sous la pression américaine et britannique, en février 2022, Moscou a lancé une opération militaire spéciale en Ukraine pour empêcher ce pays voisin de continuer à glisser dans le camp occidental. Malgré la résistance héroïque des Ukrainiens et les aides militaires et économiques occidentales, la contre-offensive ukrainienne de 2023 a échoué et il semble que la Russie soit en train de remporter la victoire.

De plus, au cours de cette même période, les Américains ont quitté l'Afghanistan et y ont laissé un terrible héritage en livrant le pays aux extrémistes talibans et en le quittant précipitamment. En outre, le Printemps arabe n'a pas conduit à l'épanouissement de régimes démocratiques pro-occidentaux, et autrefois salué comme le champion de la démocratie et un modèle de "démocratie musulmane", le président Recep Tayyip Erdoğan de Türkiye a décidé d'arranger ses relations récemment avec des régimes autoritaires/totalitaires de la région tels que l'Égypte et probablement bientôt avec la Syrie. En attendant, l'administration irakienne souhaite que les Américains quittent leur pays au plus vite et tous les acteurs régionaux s'attendent à la victoire de l'isolationniste Donald Trump lors de l'élection présidentielle des États-Unis en 2024. Pour rendre le tableau encore plus problématique, il semble qu'après le retrait des États-Unis de l'accord JCPOA (l'accord nucléaire iranien) au cours de la première présidence Trump, la République islamique d'Iran soit sur le point de fabriquer ses premières bombes nucléaires. Il est certain que cela créera de nouveaux problèmes de sécurité existentiels pour les alliés américains dans la région, en particulier pour Israël. En ce sens, il semble que les échecs occidentaux se poursuivront dans les années à venir et que les États-Unis seront moins puissants au Moyen-Orient après avoir quitté l'Irak et la Syrie et après que l'Iran se soit transformé en puissance nucléaire. Le démographe et philosophe français Emmanuel Todd - qui a correctement prévu l'effondrement de l'URSS - partage également la même conclusion et met en garde contre un grand échec à venir en Ukraine pour l'Occident collectif.

Alors, comment est-il possible qu'un pays (les États-Unis) disposant des meilleures universités et des meilleurs groupes de réflexion, ainsi que des revues académiques les mieux indexées, puisse connaître des échecs plus que des échecs en matière de politique étrangère ? Ou peut-être que les échecs au sens où nous l'entendons ne sont pas des échecs pour les Américains ? Au fur et à mesure de mes lectures sur la politique étrangère et la politique américaine, j'ai l'impression que la vie politique aux États-Unis est faite pour les puissants lobbies, et non pour les gens ordinaires, un fait que le professeur turc Hasan Köni qualifie de "ploutocratie". En ce sens, les États-Unis, en tant que puissance mondiale hégémonique, produisent des guerres tous les dix ans si l'on regarde l'histoire. Depuis la guerre de Corée (1950-1953), le système politique et la politique étrangère des États-Unis ont provoqué la guerre du Viêt Nam (1965-1975), l'invasion de la Grenade (1983), l'invasion du Panama (1989-1990), la guerre du Golfe (1990-1991), la guerre du Kosovo (1998-1999), la guerre d'Afghanistan (2001-2021), la guerre d'Irak (2003-2011), etc. Lors de la guerre d'Irak, les États-Unis ont non seulement déclenché une guerre, mais ils ont également ruiné le système international en ne demandant pas de décision/résolution du Conseil de sécurité des Nations unies, un fait qui a rendu la Russie et la Chine plus populaires et plus dignes de confiance dans les années à venir pour le monde non occidental. En ce sens, les États-Unis ont violé le système international qu'ils avaient construit après la Seconde Guerre mondiale et ont préparé les conditions d'une tempête parfaite pour un système mondial multipolaire en cours de développement. Il n'est pas surprenant que la montée en puissance de la Russie ait commencé en 2007 - après la guerre d'Irak - avec le célèbre discours du président Poutine à la conférence de Munich sur la sécurité. Une fois encore, il n'est pas surprenant que la Turquie ait commencé à suivre une politique étrangère multidimensionnelle après des actions américaines inacceptables en Irak, telles que l'événement ou l'incident de la cagoule (hood event).

Pour toutes ces raisons, il ne serait pas faux de conclure que l'Occident collectif a échoué ces dernières années dans de nombreux domaines, mais bien sûr, avec leurs supériorités démocratiques et leur immense pouvoir économique, les États-Unis et l'UE ont encore une chance de gagner la confiance de leurs alliés et de créer un avenir meilleur. En ce sens, l'Occident collectif devrait d'abord redoubler d'efforts pour mettre fin à la guerre en Ukraine et trouver une solution pacifique à la grande tragédie humanitaire de Gaza, en Palestine. Ce n'est qu'en prenant ces mesures que les États-Unis et l'Occident collectif pourront regagner leur légitimité dans la région. Deuxièmement, l'Occident devrait se concentrer sur la construction de nouvelles routes commerciales et l'organisation de projets d'aide similaires à l'aide Marshall du siècle dernier. Il est intéressant de constater que c'est la Chine, un État soi-disant totalitaire selon les Occidentaux, qui déploie le plus d'efforts pour accélérer le commerce entre différentes nations avec le projet BRI (Initiative route et ceinture), et non les États-Unis, un État soi-disant démocratique. Nous savons tous que l'augmentation des liens commerciaux aide les nations à établir des relations amicales et rend la guerre et les conflits militaires moins probables. En ce sens, nous devrions nous demander pourquoi c'est la Chine, et non les États-Unis ou l'UE, qui déploie de grands efforts pour établir de nouvelles routes commerciales. En outre, les institutions démocratiques occidentales produisent rarement des résultats concrets, comme dans le cas des pourparlers de règlement de Chypre entre les acteurs démocratiques pro-occidentaux (Grèce, Royaume-Uni, Turquie, Chypre du Nord et République de Chypre) qui échouent à chaque fois ou, de la même manière, les pays qui travaillent avec la Banque mondiale et le FMI pour se débarrasser de leurs problèmes économiques, mais qui échouent à chaque fois, comme l'Argentine, etc. Troisièmement, le système politique américain devrait être rendu plus démocratique et le pouvoir des lobbies devrait être réduit. De mon point de vue, le contrôle de l'industrie de la défense et des sociétés d'armement devrait être renforcé par l'autonomisation des institutions législatives et judiciaires démocratiques aux États-Unis en termes de supervision des sociétés d'armement et des puissants lobbies. Dans le cas contraire, ces puissantes entreprises et lobbies pourraient toujours concevoir et initier de nouvelles guerres et acheter les politiciens grâce à leur pouvoir financier. Quatrièmement, nous devrions travailler à la réforme de l'Organisation des Nations unies (ONU) pour la rendre meilleure et plus fonctionnelle. Les décisions contraignantes devraient l'être pour tout le monde et le Conseil de sécurité devrait être réorganisé en y intégrant des représentants musulmans (Turquie, Iran) et des représentants d'autres puissances mondiales importantes (Inde, Brésil, etc.). Des sanctions et des punitions plus sévères devraient être décidées et mises en œuvre collectivement à l'encontre des États agresseurs au cas où le système international continuerait d'exister. Bien entendu, les États-Unis eux-mêmes devraient d'abord respecter le droit international et ne pas s'engager à nouveau dans des guerres comme celle de 2003 en Irak, un cas exemplaire qui a encouragé d'autres acteurs (la Russie) à faire de même dans les années à venir (Géorgie, Ukraine).

Enfin, en tant que Turquie, nous espérons toujours trouver des solutions diplomatiques à tous les problèmes politiques sur la base d'une compréhension raisonnable et réaliste des relations de pouvoir. En ce sens, nous défendons l'intégrité territoriale de l'Ukraine, mais nous comprenons et respectons les préoccupations de la Russie concernant l'élargissement de l'OTAN. En outre, nous considérons que la politique étrangère américaine à l'égard de l'Ukraine (en l'aidant à se battre, mais en ne la faisant pas entrer dans l'OTAN) est une grande irresponsabilité qui a causé beaucoup de souffrances humaines et de destructions pour ce pays. En outre, la réticence américaine à l'égard de Gaza témoigne également de l'approche partiale et ségrégationniste de ce pays à l'égard des musulmans. C'est pourquoi nous concluons que le système international a besoin d'un nouvel hégémon plus responsable, à moins que les États-Unis n'agissent de la sorte.

Dr. Ozan ÖRMECİ


The Failure of the Collective West: A Friend's Eye Is A Good Mirror

 

9 years ago, when one of the few Russian allies and countries in the "Russkiy mir", Ukraine was heading towards Western integration, I wrote a piece entitled "Events in Ukraine Symbolize the Ultimate Victory of the West" to underline the Russian failure to keep its allies in power both in Syria and Ukraine as the regime of President Assad of Syria was about to collapse due to popular mass rebellions and the President Yanukovych of Ukraine had to flee to Russia after EuroMaidan protests. I think the article was timely for this period since it seemed like Russia was losing ground in international politics and the collective West was winning the arm wrestling thanks to its undisputed soft power hegemony and immense economic tools.

However, in this relatively long (9-year) period, Russia showed its determination and consolidated its power despite its economic difficulties. Moreover, it showed the whole world, especially authoritarian-leaning leaders that its friendship is more trustworthy compared to the Western alliance. Accordingly, President Putin of Russia intervened in Syria militarily in late 2015 and saved President Assad's collapsing regime. Moreover, Russia annexed Crimea from Ukraine to show its huge disappointment with the Kyiv administration and began to support pro-Russian separatist groups in the Donbas (Donbass) region. Moscow hoped to make a deal with Ukraine after taking Crimea and forced this country to return to its civilizational roots, the Orthodox Slavic world. Ukraine on the other hand hoped to take Western economic and military aid and to get access to NATO and the European Union (EU) to counterbalance Russian power and prevent a potential Russian military attack. But when Ukraine's accession to Western institutions was not materialized, this country turned into an easy target for Russia. Accordingly, when diplomatic talks failed upon American and British pressure, in February 2022, Moscow initiated a special military operation into Ukraine to prevent this neighboring country from further slipping into the Western camp. Despite Ukrainians' heroic resistance and Western military and economic aids, the Ukrainian counteroffensive in 2023 failed and it seems like Russia is winning the war. 

Moreover, in this same period, Americans left Afghanistan and left a terrible legacy there by handing the country to Taliban extremists and leaving it in a hurry. In addition, the Arab Spring did not lead to the flourishing of pro-Western democratic regimes, and once hailed as the champion of democracy and a model for "Muslim democracy", President Erdoğan of Türkiye decided to fix its relations recently with authoritarian/totalitarian regimes in the region such as Egypt and probably soon with Syria. In the meantime, Iraq administration wants Americans to leave their country as soon as possible and all regional actors expect the victory of isolationist Donald Trump in the 2024 United States (U.S.) presidential election. To make the picture even further problematic, it seems like, after the U.S. withdrawal from the JCPOA (Iranian nuclear) deal during the first Trump presidency, the Islamic Republic of Iran now is about the make its first nuclear bombs. For sure, this will create further existential security problems for American allies in the region, especially for Israel. In that sense, it seems like the Western failures will continue in the coming years and the U.S. will be less powerful in the Middle East after leaving Iraq and Syria and Iran's turning into a nuclear power. French demographer and philosopher Emmanuel Todd -who correctly foresaw the collapse of the USSR- also shares the same conclusion and warns of a great failure coming in Ukraine for the collective West.

So, how could be possible that a country (the U.S.) having the best universities and think tanks as well as best indexed academic journals could have failures over failures in foreign policy? Or maybe the failures in the sense we comprehend are not failures for Americans?.. As I read more about American foreign policy and U.S. Politics, I get the impression that the political life in the U.S. is made for powerful lobbies, not for ordinary people, a fact that is described as "plutocracy" by Turkish Professor Hasan Köni. In that sense, the U.S., as a hegemonic global power, produces wars every 10 years if we look at history. Starting with the Korean War (1950-1953), the U.S. political system and foreign policy caused the Vietnam War (1965-1975), the invasion of Grenada (1983), the invasion of Panama (1989-1990), the Gulf War (1990-1991), the Kosovo War (1998-1999), Afghanistan War (2001-2021), the Iraqi War (2003-2011), etc. In the Iraqi War, the U.S. not only started a war, but also ruined the international system by not asking for a United Nations Security Council decision/resolution, a fact that made Russia and China more popular and trustworthy actors in the coming years for the non-Western world. In that sense, the U.S. violated the international system it built after the Second World War and prepared perfect storm conditions for a multipolar world system in progress. It is not surprising that the Russian rise started in 2007 -following the Iraq War- with President Putin's famous Munich Security Conference speech. Again, not surprisingly, Türkiye began to follow a multi-dimensional foreign policy after unacceptable U.S. actions in Iraq such as the hood event or the hood incident. 

For all these reasons, it would not be wrong to conclude that the collective West failed in recent years in many issues, but of course, with their democratic superiorities and immense economic power, there is still a chance for the U.S. and the EU to gain confidence of its allies and create a better future. In that sense, the collective West should first show more efforts to stop the war in Ukraine and to find a peaceful solution to the great humanitarian tragedy in Gaza, Palestine. Only by taking these steps, the U.S. and the collective West could regain legitimacy in the region. Secondly, the West should focus on building new trade routes and organizing aid projects similar to the Marshall Aid of the past century. It is interesting to see that it is China, a so-called totalitarian state according to Westerners, spends more efforts to accelerate trade between different nations with the BRI (Belt and Road Initiative) project, not the U.S., a so-called democratic state. We all know that increasing trade ties helps nations establish friendly relations and makes war and military conflicts, a less likely scenario. So, in that sense, why it is China, but not the U.S. or the EU who shows great efforts for establishing new trade routes, we should discuss. Moreover, Western democratic institutions rarely produce concrete results as in the case of Cyprus settlement talks between pro-Western democratic actors (Greece, the United Kingdom, Türkiye, North Cyprus, and the Cyprus Republic) which fail each time or similarly, countries working with the World Bank and IMF to get rid of their economic problems but fail each time, such as Argentina etc. Thirdly, the U.S. political system should be made more democratic and the power of the lobbies should be curbed. From my perspective, especially the control over the defense industry and arm companies should be raised by empowering democratic legislative and legal judiciary institutions in the U.S. in terms of the supervision of arm companies and powerful lobbies. Otherwise, these powerful companies and lobbies could always design and initiate new wars and could buy the politicians with their financial power. Fourthly, we should work on reforming the United Nations (UN) to make it better and more functional. Binding decisions should be binding for everyone and the Security Council should be rearranged by taking Muslim representatives (Türkiye, Iran) and representatives from other important global powers (India, Brazil, etc.) as well. More severe sanctions and punishments should be decided and implemented collectively towards aggressor states in case the international system will continue to exist. Of course, the U.S. itself should respect international law first and should not engage in wars like the Iraq War in 2003 once again, an exemplary case that encouraged other actors (Russia) to do the same in the coming years (Georgia, Ukraine).

Lastly, as Türkiye, we still hope to find diplomatic solutions to all political problems based on a reasonable and realistic understanding of power relations. In that sense, we defend Ukrainian territorial integrity, but we do understand and respect Russia's concerns for the NATO enlargement. Moreover, we judge American foreign policy towards Ukraine (supporting them to fight, but not getting them into NATO) as a great irresponsibility that caused great human suffering and destruction for this country. In addition, the American reluctance for Gaza also shows this country's biased and segregationist approach towards Muslims. That is why, we conclude that the international system needs a new and more responsible hegemon unless the U.S. will act in that manner. 

Assoc. Prof. Ozan ÖRMECİ

22 Mart 2024 Cuma

Rusya Uzmanı Ümit Nazmi Hazır’la Mülakat: Putin’in Beşinci Seçim Zaferi

Ümit Nazmi Hazır, Ege Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi’nden Uluslararası İlişkiler alanında lisans ve yüksek lisans derecelerini almıştır. Lisans eğitimi sırasında Erasmus programıyla bir yıl Polonya’da WSAP Kamu Yönetimi Üniversitesi’nde eğitim görmüş ve yüksek lisans eğitimi sırasında bir yıl Rus Devlet Beşerî Bilimler Üniversitesi’nde burslu dil eğitimi almıştır. Ayrıca, Ankara’da Stratejik Düşünce Enstitüsü (SDE) ve Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı’nda (TİKA) staj yapmıştır. Hazır, bunların yanı sıra, Prag’da Uluslararası İlişkiler Enstitüsü ve Varşova’da Doğu Çalışmaları Merkezi adlı düşünce kuruluşlarında ve Rusya Dışişleri Bakanlığı Diplomasi Akademisi’nde misafir araştırmacı olarak bulunmuş ve Moskova’da Rus Devlet Beşerî Bilimler Üniversitesi Rus-Türk Eğitim ve Araştırma Merkezi’nde misafir öğretim görevlisi olarak ders vermiştir. Kendisi birçok yabancı ve Türk televizyon kanalında değerlendirmede bulunmuş ve Türkçe, İngilizce ve Rusça dillerinde akademik makaleler yazmıştır. Ayrıca, Çeçenistan, Dağıstan, İnguşetya, Ermenistan, Gürcistan gibi Kafkasya’nın çeşitli yerlerinde ve Doğu Avrupa ülkeleri ile Rusya Federasyonu içerisinde çeşitli bölgelerde saha çalışması gerçekleştirmiştir. Ümit Nazmi Hazır, şu sıralar Moskova’da Higher School of Economics’de (HSE) Siyaset Bilimi ve Bölge Çalışmaları bölümünde doktora yapmaktadır. Kendisi, İngilizce ve Rusça bilmekte, Rusya ve Avrasya üzerine çalışmalarına Uluslararası İlişkileri teorileri, kimlik ve ideoloji bağlamında Moskova’da devam etmektedir.

Ozan Örmeci: Ümit Bey dostum, genç yaşınıza rağmen başarılarla dolu kariyeriniz için sizi kutluyorum. İnşallah ileride uluslararası çapta dikkate alınan önemli bir Rusya uzmanı olacak ve Türk akademisine önemli hizmetler yapacaksınız. Mülakata güncel bir konuyla başlamak isterim. 2024 Rusya Devlet Başkanlığı seçimi, Batı dünyasında sonucunun önceden belli olması ve muhaliflere yönelik kısıtlamalar nedeniyle fazla ilgi görmedi ve demokratik bir seçim olarak değerlendirilmeli. Buna karşın, Ukrayna ile savaşın yarattığı ekonomik sorunlara rağmen, Rusya’daki halkların yüzde 74 gibi yüksek bir oranda sandığa gitmesi/seçime katılması ve Devlet Başkanı Vladimir Putin’in beşinci defa ve tarihin en yüksek oyu olan yüzde 87-88 gibi bir destekle seçilmesi dikkat çekti. Siz seçim sürecinde neler gözlemlediniz; sizce insanlar isteyerek ve bilinçli mi oy kullandılar? Yoksa devlet baskısı ve oy sayımı konusunda şişirme mi yapılıyor?

Ümit Nazmi Hazır: Rusya’daki bu seçimi diğerlerinden ayıran nokta savaş ortamında gerçekleşmesiydi. İnsanlar, savaş halen devam ederken iktidarı değiştirmek istemediler. Ruslar, gemi seferdeyken kaptan değiştirilmez, ya da bizdeki tabirle ‘‘dereyi geçerken at değiştirilmez’’ düşüncesiyle hareket etti. Savaş öncesi Putin’e olan destek şu ankinden daha düşüktü. Hatta Levada gibi anket firmaları Putin’e olan desteğin yüzde 29’a düştüğünü bile iddia etmişti. Fakat Ukrayna’ya askeri operasyonun başlamasından sonra, Putin, hem toplumdaki, hem de siyasi elitler arasındaki gücünü konsolide etti. Putin’in Makyavelist yöntemler izlemesi de cabası… Savaştan önce konuştuğum ve Putin’i eleştiren birçok Rus, savaşın başlamasından sonra, Putin hataları ve eksiklikleri olsa da "ülkesinin çıkarlarını savunuyor" dedi. Bir bakıma Putin’e olan destekle Rusya’nın Ukrayna’daki askeri operasyonlarına destek paralellik göstermekte. Sonuçta, birçok Rus’un düşüncesine göre, ‘‘Rusya kolektif Batı’ya karşı bir varlık mücadelesi vermekte,  savaşmakta ve Putin de Rusya’nın varlığını savunmakta.’’

Öte yandan, Rusya’da savaşın başlamasıyla kısıtlı olan muhalefetin alanı daha da daraldı. Savaş karşıtı olan gruplar marjinalleştirildi. Bundan dolayı, yakın zaman önce hapishanede ölen Rus muhalif Aleksey Navalny savaşın başlamasından sonra gündemden düştü. Ayrıca Navalny’nin dezavantajlarından biri de, sistemin içerisinden ve sermayedarlardan kendisini destekleyen grupların olmamasıydı. Rusya’da seçim bağlamında rekabetçi bir ortam olmadığı ise herkesin bildiği bir gerçek zaten. Türkiye’de birçok muhalif aktör bulunmakta; fakat Rusya’da şu anda herhangi bir muhalif aktör ve isim kalmamış durumda. Savaşın başlamasıyla birlikte birçok savaş karşıtı Rus ülkeden ayrıldı. Şu anda Rusya’nın yurt dışında muhalif bir diasporası oluşmakta. Navalny’nin eşi ve şu anda Avrupa’da olan Yulia Navalnaya yurt dışındaki muhalif Rus diasporasını konsolide etmeye çalışacaktır, fakat Rusya içerisindeki etkisi sınırlı olacaktır. Birçok Rus'ta, Batı destekçisi muhalif şayet başa gelirse, Rusya, 1990’lardaki yıkımı tekrar yaşayacaktır düşüncesi hâkim. Rusya’nın 1990’lardaki Batılılaşması ve liberalleşmesi Osmanlı’daki Tanzimat Batılılaşmasıyla benzerlikler taşımakta. Her ikisi de devletin çöküşünü hızlandırdı. Bu arada Batılılaşma’nın topyekun kötü olduğunu da iddia etmiyorum. Atatürk ve Çar Petro’nun izlediği Batılılaşma ve çağdaşlaşma daha doğru bir metodolojiye sahipti ki; modernleşme sayesinde Çar Petro Rusya’yı imparatorluk mertebesine, Atatürk de feodal yapıdaki bir ülkeyi modern bir ulusa dönüştürmüştür…

Öte yandan, Rusya’da muhalif düşünceye sahip insanlarda da Putin ölmediği sürece sistemin değişmeyeceği düşüncesi hâkim; bu da Rus toplumunun daha da apolitikleşmesinin ve siyasete ilgisizliğin artmasına neden olmuş durumda. Ayrıca şunu da belirtmek isterim; Rusya'dan demokrasinin çıkacağını hayal ediyorsanız eğer, Rusya'nın Korkunç İvan'dan Putin'e kadar olan 500 yıllık hikâyesinde otokrasinin Rusya'nın 3 temel parametresinden biri olduğunu ve Rusya'nın dağılmasını engelleyen en önemli merkezcil kuvvet olduğunu gözden kaçırıyorsunuz demektir.

Ozan Örmeci: Rusya’da yakın geçmişte Komünist Parti’nin Putin’e rakip olamasa da güçlü adaylar çıkarabildiği ve yüzde 20 civarında oy alabildiği görülüyordu. Ancak bu seçimde muhalif adayların hepsi yüzde 4’ü bile geçemediler. Rusya’daki muhalefetin durumu nedir? Muhalefet partileri neden bu kadar etkisiz kalıyorlar?

Ümit Nazmi Hazır: Rusya’da komünist düşünceye sahip olanlar ve Komünist Parti’yi destekleyenler daha çok yaşlılar. Komünist seçmen giderek yaşlanıyor veya göçüyor, gençler ise Rusya Federasyonu Komünist Partisi'nin sloganlarını modası geçmiş buluyorlar. 1990’larda abartılı bir şekilde bütün günahların SSCB’ye ve sosyalizme atılmasıyla da bağlantılı olarak, Rus toplumunda komünist düşüncenin genç ve orta yaş kesimde çok büyük bir etkisi yok. Ayrıca Komünist Parti’nin  çıkardıkları aday olan Haritonov da yaşlı bir adaydı (75 yaşında). Diğer nokta, Komünist Parti de Batı karşıtı ve Rusya’nın Ukrayna’daki askeri operasyonlarını destekliyor. Şu anki iktidar da zaten maksimum düzeyde Batı karşıtı ve Batı ile savaş halinde. Bu da, Komünist Parti’nin söylemsel olarak alanını daraltmakta. Ayrıca Komünist Parti çok iddialı proje ve önerilerle de gelemedi.

Ozan Örmeci: Yıllardır Rusya’da yaşıyor, eğitim alıyor ve bu ülke siyaseti hakkında makaleler yazıyor ve röportajlar veriyorsunuz. İçeriden en doğru gözlem yapabilecek biri olarak, Ukrayna Savaşı’nın Rusya’da ekonomi ve halk üzerindeki etkileri sizce neler oldu? Ülkede toplumun genel ruh hali nasıl seyrediyor?

Ümit Nazmi Hazır: Savaşın başlarında, Batı’da, ekonomik yaptırımlar uygular ve Rusya’yı izole edersek, Rus toplumunda Kremlin’e yönelik savaş karşıtı bir baskı olur düşüncesi vardı. Fakat bu gerçekleşmedi. Vtsiom ve Levada anket firmalarının çalışmaları gösteriyor ki, Rusların yüzde 70’nden fazlası Rusya’nın Ukrayna’daki askeri operasyonlarını destekliyor; her ne kadar savaşın bitmesini tercih etseler de... Savaşın ülke ekonomisinde etkisi elbette oldu; enflasyon artışı gibi bazı olumsuz durumları burada uzun yıllardır yaşayan biri olarak ben de doğrudan hissediyorum. Fakat büyük bir ekonomik yıkım da olmadı. Rusya, şimdilik kaynakları sayesinde savaşı sürdürebilmekte, fakat savaş ne kadar uzun sürerse ekonomik koşullar Rus toplumunda daha fazla hissedilecektir. Yüksek gelirli ve sürekli yurt dışına giden kesim de bundan etkilendi. Fakat düşük gelirli kesimin yaşam koşulları zaten kötü olduğu için çok bir şey değişmedi onlar için. Sadece kapusta (lahana), papates yiyerek ve vodka içerek yaşamını sürdüren insanlar var Rusya’da. Onlar savaştan önce de çok iyi koşullarda yaşamıyorlardı zaten.

Ozan Örmeci: Rus lider Vladimir Putin’in Rusya’da halk için ifade ettiği anlamı nasıl yorumlarsınız? Ek olarak, Putin’in bu inanılmaz başarısının sırrı sizce nedir?

Ümit Nazmi Hazır: Rusların hepsi için değil; ama birçoğu için ifade ettiği anlam "ailenin sert babası". Bir bakıma, zaman zaman evin annesini ve çocukları azarlayan otoriter bir baba, fakat aynı zamanda ailesini koruduğuna inanılan bir baba figürü. Ukrayna Savaşı'nın sonucu, Putin’in Rus tarihinde ve imgesinde nasıl yer edineceğini belirleyecek. Ya 3. İvan, ya da 2. Nikolay... Ama savaşın şu anki gidişatına bakılırsa 2. Nikolay olarak tarihte yer edinmesi daha az olasılık olarak gözüküyor.

Ozan Örmeci: Rusya’daki üniversiteler ve akademisyenler Ukrayna Savaşı nedeniyle ülkelerine uygulanan yaptırımlardan ciddi şekilde etkileniyorlar. Buna karşın, Sovyetler Birliği’nin ardılı büyük bir medeniyet olarak, birçok alanda hâlâ Türkiye’ye destek olabilecek yüksek potansiyelleri var. Sizin Rusya’da üniversite camiasındaki gözlemleriniz nelerdir? Türkiye ile kıyasladığınızda göze çarpan temel farklılıklar nelerdir? Rusya’da eğitim almak isteyen Türk öğrenciler ve çalışmak isteyen Türk akademisyenlere ne gibi tavsiye ve önerileriniz olabilir?

Ümit Nazmi Hazır: Rusya ile Türkiye arasındaki eğitim kalitesi bölümden bölüme değişmekte. Örneğin, Türkiye’deki tıp fakültelerinin eğitim kalitesinin Rusya’dan daha yüksek olduğunu düşünüyorum. Öte yandan, Rusya ise Şarkiyatçılık alanında bizden daha önde. Rusya’da Türkoloji okuyan bir Rus’un, Türkiye’de Rus Dili ve Edebiyatı okuyan bir Türk’ten alanı konusunda bilgisi daha fazla. Çünkü Türkoloji okuyan Rus öğrenciler sadece Türk dilini değil; Türkiye’nin tarihini ve siyasetini de öğreniyorlar.

Diğer nokta, Rusya bizim kuzeydeki en önemli komşumuz; yüzyıllardır olduğu gibi... Bundan sonra da hep var olacak ve Türkiye için büyük önem arz edecek bir ülke. Bu ülkeyi iyi tanımamız ve Rusya ile iyi ilişkilere sahip olmamız elzem. Her ne kadar rekabet içinde olduğu coğrafyalar olsa da, Rusya ile ilişkilerin iyi olması Türkiye’ye dış politikada stratejik özerklik ve manevra alanı sağlamakta. Rusya, ayrıca çok geniş bir coğrafya ve bu coğrafyada çalışılacak ve şu ana kadar da çalışılmamış birçok halk var. Rusya çalışacak Türk akademisyen ve araştırmacıların bu halklara eğilmesini tavsiye ederim.

Ozan Örmeci: Rusya’da Türkiye konusunda en ciddi araştırmalar ve doğru yorumlar yapan ve yakından takip ettiğiniz uzmanlar/akademisyenler kimlerdir?

Ümit Nazmi Hazır: Rusya’nın Türkiye konusunda geniş bir heybesi var. Geçmişten bu yana birçok Türkolog yetiştirmiş ve şarkiyatçılık konusunda iyi bir ülke. Birçok takip ettiğim Türkiye uzmanı Rus var. Örneğin, Pavel Shlykov, Yuriy Mavaşev ve bazı önemli Türkologlar.

Ozan Örmeci: Genç dostum, bu mülakat için sana teşekkür ediyor ve başarılarının devamını biliyorum. Rusya’ya sevgilerle…

Tarih: 22/03/2024


21 Mart 2024 Perşembe

2024 Haiti Olayları


Giriş

Orta Amerika’daki bir ada ülkesi olan Haiti, son günlerde yaşanan şiddet olayları nedeniyle uluslararası basında adından söz ettiriyor. Son yıllarda yaşadığı deprem ve kasırga gibi doğal felaketlerle bilinen Haiti, son haftalarda ise ülke genelinde yaşanan sokak çatışmaları ve asayiş olaylarıyla dikkat çekmektedir. Bu yazıda, ülkemizde neredeyse hiç tanınmayan Haiti hakkında bazı temel bilgileri özetleyerek, bu ülkenin karşılaştığı siyasi ve ekonomik zorlukları anlatacağım.

Haiti Tarihi

Haiti, siyahi (zenci) nüfus açısından son derece önemli ve sembolik devlettir. Bunun sebebi ise, geçmişte Fransız sömürgesi olan Haiti’nin tarihte bağımsızlığını kazanan ilk siyahi devleti olmasıdır.[1] Amerika kıtasının keşfinin ardından bir dönem İspanyolların hâkimiyet sağladığı Haiti, Kristof Kolomb’un 1492 yılında bölgeyi keşfetmesinin ardından “La Isla Española” veya “Hispaniola” (İspanyol Adası) adını almıştır.[2] 17. yüzyıldan itibaren Fransız hâkimiyetine girmiş ve Saint-Domingue adını almıştır. İlerleyen dönemde bağımsızlığını kazanmasından sonra ise, ada için sonradan kullanılmaya başlayan Haiti adı yaygınlaşacak ve Saint-Domingue sözü unutulacaktır. Haiti sözü ise, Taino Arawak dilinde “dağlık bölge” anlamına gelmektedir.[3]

Haiti, Fransız sömürgeciliği döneminde kahve ve şeker üretimi açısından önemli bir merkez haline gelmiş ve köleciliğin yanı sıra, bu iki ürünün üretimi ve ticareti anlamında da jeoekonomik bir değer kazanmıştır. Öyle ki, İnsamer’in raporuna göre, 18. yüzyılda Fransız Krallığı’nın en zengin sömürgelerinden biri haline gelen Haiti, Avrupa’nın kahve ve şeker ihtiyacını karşılayan temel üretici haline gelmiştir.[4] Jon Henley’nin belirttiğine göre de, 18. yüzyılda “Antillerin incisi” olarak adlandırılan Haiti, Avrupa’da tüketilen kahvenin yüzde 60’ını ve şekerin ise yüzde 40’ını ihraç ediyordu.[5]

1789 tarihli Fransız Devrimi’nin ardından Toussaint Louverture ve Jean-Jacques Dessalines öncülüğünde Afrika’dan köle olarak getirilen siyahiler, silahlı bir ayaklanmayla Haiti’de devrim gerçekleştirmiş, köleliği kalıcı olarak yasaklamış[6] ve 1804 yılı itibariyle de Haiti dünyadaki ilk siyahi devleti olarak kurulmuştur.[7] Britannica.com’a göre, devrimin temel nedenleri arasında 1789 Fransız Devrimi sonrasında tüm dünyada ve özellikle Haiti’de hız kazanan milliyetçi ve anti-emperyalist ruhun Voodoo törenleri sırasında kitleselleşen kölelik karşıtı retorikle popüler hale gelmesi ve Vincent Ogé gibi reform savunucularına yönelik işkence edilerek öldürülmesinin halkta yarattığı tepkiler gibi faktörler vardır.[8] Toussaint Louverture’ün başlattığı devrim mücadelesinin ardından yardımcısı Jean-Jacques Dessalines tarafından 1 Ocak 1804 tarihinde bağımsız bir devlet olarak kurulan Haiti, bağımsızlığı karşılığında uzun yıllar boyunca Fransa’ya ödediği borçlar[9] ve ABD’nin bu ülkenin bağımsızlığına yönelik negatif tavrı nedeniyle oldukça zor dönemlerden geçmiştir. Öyle ki, ABD, Haiti’nin bağımsızlığını 1862 tarihine kadar tanımamış, daha sonra 1915-1934 yılları arasında ülkeyi bilfiil işgal etmiş, 1947 yılına kadar da Haiti’yi ekonomik denetim altında tutmuştur.[10]

Haiti Devrimi’nin kahramanlarından Toussaint Louverture (1805)

Sömürge ve ABD baskısı döneminin ardından 1957-1971 yılları arasında “Papa Doc” olarak bilinen François Duvalier tarafından yönetilen Haiti’de, halk, zor geçen bu dönemde kendisine yönelik darbe tehditleri nedeniyle Duvalier’nin kurduğu ve toplumu terörize eden “Tontons Macoutes” (Öcüler) adlı paramiliter yapı nedeniyle büyük sıkıntılar çekmiştir. Bu dönemde iktidarını pekiştirmek ve “mulatto” adı verilen melez elitler yerine siyahileri bürokraside yükseltmek isteyen Duvalier, Voodoo inancını istismar ederek, Haiti’de halkı Tontons Macoutes’un kendisinin dirilttiği zombiler olduğuna inandırmış ve 1964’te de kendisini ömür boyu Başkan seçmiştir.[11] Britannica.com, bu dönemde Haiti’deki iktidarın bir tür “polis devleti” olduğunu vurgulamaktadır.[12] François Duvalier, bir doktor olmasına karşın voodoo inancına merakı ve zencileri (siyahileri) kayırması çok ilginç ve tartışmalı bir tarihsel figür olmuştur ve ulusal bütünlüğü sağlamak adına zenci milliyetçiliği destekli kült liderliğini oluşturmaya gayret etmiştir. Ancak ülkede siyasi baskıların artması nedeniyle bu dönemde Haiti’nin turizm gelirleri azalmış ve beklenen başarı sağlanamamıştır.

François Duvalier nam-ı diğer Papa Doc

Duvalier’nin 1971 yılındaki ölümünden sonra ise, Haiti, 1986 yılına kadar “Bebe Doc” lakaplı oğlu Jean-Claude Duvalier tarafından yönetilmiştir.[13] Baba Duvalier, ölümü öncesinde oğlunun başa geçeceğini ilan etmiş ve toplumu bu yönde hazırlamıştır. Bu dönemde babasının kurduğu baskı rejimini kısmen gevşetmeyi başaran ve ülkesinin turizm gelirleri ile uluslararası camiadaki görünürlük ve saygınlığını arttıran Jean-Claude Duvalier, buna karşın rejimin baskıcı doğasını değiştirmemiş ve bu dönemde de Haiti’de binlerce kişi öldürülmüş, işkence görmüş ve ülkeden kaçmak zorunda kalmıştır.

Jean-Claude Duvalier

1987 yılında Jean-Claude Duvalier’nin ABD desteğiyle Fransa’ya kaçmasıyla Haiti’de demokratik rejim umutları yeşermesine karşın, anayasa yapım süreci tamamlanamamış ve Leslie Manigat (1988) ile Korgeneral Prosper Avril’in (1990) Başkanlıkları da kısa süreli olmuştur.[14] Ayrıca Duvalier’ler döneminde kurulan “Tontons Macoutes” (Öcüler) yapısı çetelere dönüşerek ülkedeki gücünü korumuş ve siyasete ve ekonomiye yön vermeye devam etmiştir. Bu nedenle, Haiti’de istikrarlı bir siyasi sistem ve efektif bir ekonomik düzen kurmak mümkün olamamıştır.

Jean Bertrand Aristide

1990 yılında ülkedeki ilk demokratik seçim yapılırken, seçimi kazanan solcu Katolik rahip Jean Bertrand Aristide, bir yıl sonra kendisine karşı düzenlenen bir askeri darbeyle görevinden uzaklaştırılmıştır. Bu süreçte Haiti’ye askeri kuvvetlerini gönderen ABD, 1994 yılında Aristide’i görevine iade ederken, Aristide, 1991-2004 döneminde ülkede görece istikrarlı bir yönetim kurmayı başarmıştır.[15] Buna rağmen, yaygın ve derin ekonomik sorunlar ve siyasal şiddet kültürünün popülerliği nedeniyle Haiti’de henüz kurumsallaşmış demokratik bir rejimden söz etmek mümkün değildir. Ayrıca Jean Bertrand Aristide döneminde Haiti’de AIDS hastalığının yaygınlaşması ve yolsuzluk olayların sıradanlaşması gibi eğilimler de gözlemlenmiştir. Aristide dönemi sonlarında siyasi istikrarsızlık ve çatışmaların artması nedeniyle BM Haiti Barış Gücü Misyonu (MINUSTAH) Haziran 2004’te Haiti’de görev yapmaya başlamıştır. Bu süreçte ülkede René Préval (2006-2011), Michel Martelly (2011-2016) ve Jovenel Moïse (2017-2021) gibi Başkanlar görev yapmışlardır.[16]

Ariel Henry

Ülkedeki çete şiddeti, 2021 yılında Başkan Moïse’in öldürülmesine neden olmuştur. Bu olayın ardından Başbakan Ariel Henry ülkeyi Cumhurbaşkanı gibi tam yetkiyle yönetmeye başlarken, polislikten ayrılan ve “Barbekü” lakabıyla tanınan suç örgütü lideri Jimmy Cherizier de, alternatif bir iktidar odağı olarak, 9 çetenin bir araya gelerek oluşturduğu G9 yapısı içerisinde ülkenin sokaklarını yönetmektedir.[17] Bu nedenle, Haiti’de şiddet olaylarına son vermek mümkün olmamış ve özellikle 2023 yılının son aylarından itibaren ülke genelinde şiddet sarmalı derinleşmiştir. Ülkede yalnızca 9.000 resmi polisin görev yapması da, asayiş olaylarının neden bu kadar yaygın olduğuna dair açıklayıcı bir veridir.

Çete lideri Jimmy Cherizier, Haiti sokaklarını yöneten bir devrimci lider profili sergiliyor

Haiti Hakkında Temel Bilgiler

27.750 km2’lik yüzölçümü olan Haiti, yaklaşık 12 milyonluk nüfusuyla Karayipler’deki en kalabalık devlet durumundadır. Haiti nüfusunun yüzde 95’i Afrika kökenli siyahi nüfustan oluşmakta, kalan yüzde 5’lik dilimi de beyaz ve melez nüfus oluşturmaktadır. Resmi dilleri Fransızca ve Kreol (Creole) olan ülke, yüzde 55 Katolik, yüzde 29 Protestan, yüzde 2,1 Vudu/Vodun (Voodoo) inancına mensup kişiler, yüzde 10 herhangi bir dine mensup olmayanlar ve yüzde 4,6 da diğer dinlere mensup kişilerden oluşmaktadır.[18]

Tropikal iklimin hâkim olduğu Haiti, Karayipler bölgesinde Karayip Denizi ve Atlantik Okyanusu arasında Dominik Cumhuriyeti’nin batısı, Küba ve Jamaika’nın doğusunda yer alır ve Dominik Cumhuriyeti ile birlikte bir ada oluşturur.[19] Başkenti nüfusu 1 milyonu aşan Port-au-Prince şehri olan Haiti, yarı-Başkanlık sistemiyle yönetilmektedir.

Dünyada Haiti[20]

Yarı-başkanlık sistemiyle yönetilen Haiti, iki kamaralı bir parlamentoya sahiptir. Bu parlamento, 30 üyeli Senato ve 118 üyeli Temsilciler Meclisi’nden oluşmaktadır.[21] ABD siyasal sistemine benzer şekilde Senatörler 6 yıllığına seçilmekte ve her 2 yılda bir Senato üçte bir oranında yenilenmektedir. Temsilciler ise 4 yıllığına seçilmekte ve her 4 yılda bir Temsilciler Meclisi toptan yenilenmektedir. Haiti’de 20 Kasım 2016 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerini oyların yüzde 55,67’sini alan merkez sağ çizgideki Haiti Tet Kale Partisi-PHTK’nin adayı Jovenel Moïse kazanmış ve 7 Şubat 2017’de görevine başlamıştır. Cumhurbaşkanı Jovenel Moïse, 7 Temmuz 2021 tarihinde evinde uğradığı saldırı sonucu hayatını kaybetmiştir. Cinayet henüz tam olarak aydınlatılamasa da, bu olay nedeniyle ABD’de 3 Haitili Amerikalı ve bir Kolombiyalı suçlanmıştır.[22] Bu nedenle, 5 Temmuz 2021 tarihinde Başbakanlık görevine atanan aslen beyin cerrahı olan bağımsız siyasetçi Ariel Henry, Cumhurbaşkanlığı yetkilerini devralmıştır. Başbakan Ariel Henry 20 Temmuz 2021 tarihinde yemin ederek görevine başlamıştır. Ancak Henry’nin cinayete adı karışan Joseph-Félix Badio ile yakınlığı iddiası nedeniyle ilk günden itibaren işi kolay olmamıştır.[23]

Haiti haritası

Haiti ekonomisinin büyüklüğü 28 trilyon dolar civarında olup, yıllık ortalama 2.260 dolarlık ortalama kişi başına düşen gelirle, ülke, çok fakir bir devlet görünümü arz etmektedir.[24] Öyle ki, ülkedeki nüfusun yüzde 60’ı yoksulluk sınırının altında yaşamakta ve yine işsizlik oranları da yüzde 60’ları bulmaktadır.[25] 2021 verilerine bakıldığında, Haiti’nin en önemli ihracat ortağı ise Amerika Birleşik Devletleri-ABD’dir. Haiti’nin toplam ihracatının yüzde 83’ünü yaptığı ABD’nin yanı sıra, Kanada (yüzde 4) ve Meksika (yüzde 3), bu ülkenin diğer önemli dış ticaret (ihracat) ortaklarıdır.[26] Haiti’nin temel ihraç maddeleri ise; kıyafet, hurda metal, bitkisel yağ ve kakaodur.[27] Yine 2021 yılı verileri esas alınırsa, Haiti’nin en önemli ithalat ortakları ise; ABD (yüzde 26), Dominik Cumhuriyeti (yüzde 23), Çin Halk Cumhuriyeti (yüzde 19), Türkiye (yüzde 3) ve Endonezya’dır (yüzde 3).[28] Türkiye, Haiti’den bitkisel yağ ithal ederken, Haiti de Türkiye’den demir-çelik ve çimento gibi inşaat malzemeleri olmak üzere buğday, makarna, bulgur ve maya gibi temel gıda maddeleri almaktadır.[29] Haiti’nin ithal ettiği başlıca ürün ise mineral yakıt ve benzindir. Haiti, bu konudaki ihtiyacını ABD, Dominik Cumhuriyeti ve Venezuela gibi ülkelerden karşılamaktadır.[30] Ülkenin diğer önemli ithalat kalemleri ise; elektrikli makineler, mekanik cihazlar, araç ve otomotiv parçaları ve eczacılık ürünleridir.[31]

Haiti bayrağı

2024 Haiti Olayları

Son yıllarda yaşadığı doğal afetlerle uluslararası kamuoyunun gündemine gelen Haiti, Batı yarımkürenin en yoksul ülkesi durumundadır. Yoksulluk, yolsuzluk ve siyasi istikrarsızlığın yanı sıra, ülkenin son yıllarda üst üste yaşadığı deprem, kolera ve kasırga gibi felaketler de Haiti’nin belini doğrultmasına engel olmaktadır. Öyle ki, 2010 yılında 300.000’in üzerinde insanın ölümüne neden olan büyük bir depremin ve 2016 yılında Matthew Kasırgası’nın dağıttığı Haiti, 16 Ağustos 2021 tarihinde ise 7,2 büyüklüğünde bir depremle sarsılmış ve binlerce yurttaşının ölmesine ve büyük ekonomik zararın oluşmasına katlanmak durumunda kalmıştır.[32] İngiliz gazeteci Jon Henley, daha 2010 yılında Haiti’nin trajedisinin kötü şans ve coğrafyadan kaynaklandığından yakınmış ve The Guardian gazetesindeki makalesinde bu ülkenin makus talihine dikkat çekmiştir.[33] İşte bu ortamda, ekonomik krizin daha da derinleşmesi nedeniyle, ülkede fakir nüfusun bir araya gelerek oluşturduğu sokak çeteleri, başkent Port-au-Prince’de lüks mahallelerde bulunan dükkanlara, konutlara ve burada yaşayan varsıl kişilere yönelik silahlı saldırılar düzenlemektedir.[34] Onlarca kişinin öldürüldüğü şiddet olaylarını önlemekte polis güçleri yetersiz kalırken, olayları durdurmak adına sokağa çıkma yasağı ilan edilmiştir.

Olaylar nedeniyle Mart ayında yıllardır Cumhurbaşkanı gibi görev yapan Haiti Başbakanı Ariel Henry görevinden istifa etmiştir.[35] Ülkedeki şiddet olayları nedeniyle, Avrupa Birliği (AB) Komisyonu Sözcüsü Peter Stano, tüm AB personelinin ülke dışında güvenli bir yere tahliye edildiğini açıklamıştır.[36] Olayların münferit olmadığı ve sistematik bir şekilde derinleşerek geliştiği noktasında önemli bir veri ise, Birleşmiş Milletler (BM) Haiti Entegre Ofisi tarafından 2 Şubat'ta hazırlanan raporda vurgulanmıştır. Öyle ki, rapora göre, 2023’ün son üç ayında Haiti’de 2.300’den fazla kişinin öldürülmüş, yaralanmış veya kaçırılmıştır ve bu rakamın bir önceki çeyreğe göre yüzde 10 arttığı belirtilmiştir.[37] Benzer şekilde, Uluslararası Göç Örgütü’ne göre, geçen yıl içerisinde Haiti’de 100.000’den fazla kişi evlerini terk etmiştir.[38] Bu anlamda, Haiti’deki şiddet sarmalı sistematik ve yapısal bir soruna işaret etmektedir.

Sonuç

Sonuç olarak, Haiti’de oturmamış siyasal sistem, derin ve yapısal ekonomik sorunlar ve şiddete imkân tanıyan hâkim politik (siyasi) kültür nedeniyle şiddet olaylarının devam edeceğini öngörmek gerekir. Bunu önlemek için ise, öncelikle ülkede siyasal istikrarın sağlanması ve işlerin normale dönmesi, çetelerle bir uzlaşı sağlanarak veya bu yapıların güçleri kırılarak sokakların güvenli hale getirilmesi, daha sonra da ABD ve diğer bölge ülkelerinin desteğiyle halkın sosyoekonomik durumunun geliştirilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, korkumuz odur ki, Haiti’deki şiddet sarmalı, artarak ve diğer bölge ülkelerini de olumsuz etkileyerek derinleşecektir.

Kapak fotoğrafı: https://www.sozcu.com.tr/haiti-savas-yerine-dondu-cok-sayida-olu-ve-yarali-var-p21114

Doç. Dr. Ozan ÖRMECİ

 

KAYNAKÇA

 

DİPNOTLAR

[1] Anadolu Ajansı (2017), “Haiti”, 04.10.2017, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/ulke-profilleri/haiti/926403.

[2] İnsamer, “Haiti”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-haiti/; Selay Dalaklı (2022), “Sömürgecilikten günümüze: Haiti tarihi”, Biameg, 21.04.2022, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://bianet.org/yazi/somurgecilikten-gunumuze-haiti-tarihi-249360.

[3] David Geggus (1997), “The Naming of Haiti”, NWIG: New West Indian Guide / Nieuwe West-Indische Gids, Cilt 71, Sayı: ½, s. 44.

[4] İnsamer, “Haiti”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-haiti/.

[5] Jon Henley (2010), “Haiti: a long descent to hell”, The Guardian, 14.01.2010, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/world/2010/jan/14/haiti-history-earthquake-disaster. Aktaran: Selay Dalaklı (2022), “Sömürgecilikten günümüze: Haiti tarihi”, Biameg, 21.04.2022, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://bianet.org/yazi/somurgecilikten-gunumuze-haiti-tarihi-249360.

[6] Julia Gaffield (2020), “Haiti was the first nation to permanently ban slavery”, The Washington Post, 12.07.2020, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.washingtonpost.com/outlook/2020/07/12/haiti-was-first-nation-permanently-ban-slavery/.

[7] Anadolu Ajansı (2017), “Haiti”, 04.10.2017, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/ulke-profilleri/haiti/926403.

[8] Britannica, “History of Haiti”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.britannica.com/topic/history-of-Haiti.

[9] Selay Dalaklı (2022), “Sömürgecilikten günümüze: Haiti tarihi”, Biameg, 21.04.2022, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://bianet.org/yazi/somurgecilikten-gunumuze-haiti-tarihi-249360.

[10] İnsamer, “Haiti”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-haiti/.

[11] Selay Dalaklı (2022), “Sömürgecilikten günümüze: Haiti tarihi”, Biameg, 21.04.2022, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://bianet.org/yazi/somurgecilikten-gunumuze-haiti-tarihi-249360.

[12] Britannica, “Haiti”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.britannica.com/place/Haiti.

[13] İnsamer, “Haiti”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-haiti/.

[14] Selay Dalaklı (2022), “Sömürgecilikten günümüze: Haiti tarihi”, Biameg, 21.04.2022, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://bianet.org/yazi/somurgecilikten-gunumuze-haiti-tarihi-249360.

[15] AlJazeera (2021), “Haiti’s turbulent political history – a timeline”, 07.07.2021, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.aljazeera.com/news/2021/7/7/haitis-turbulent-political-history-a-timeline.

[16] BBC News (2019), “Haiti profile – Timeline”, 11.02.2019, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-latin-america-19548814.

[17] Vanessa Buschschlüter (2024), “Haiti'de neler oluyor, çeteler ülkeyi nasıl ele geçirdi?”, BBC News Türkçe, 05.03.2024, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/articles/crgvl5ze4nzo.

[18] World Factbook, “Haiti”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/haiti/#people-and-society.

[19] İnsamer, “Haiti”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-haiti/.

[20] Maphill, “Physical Location Map of Haiti, within the entire continent”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: http://www.maphill.com/haiti/location-maps/physical-map/entire-continent/.

[21] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, “Haiti’nin Siyasi Görünümü”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.mfa.gov.tr/haiti-siyasi-gorunumu.tr.mfa#:~:text=Haiti%2C%20yar%C4%B1%20ba%C5%9Fkanl%C4%B1k%20sistemi%20ile,%C3%BCyeli%20Temsilciler%20Meclisi'nden%20olu%C5%9Fmaktad%C4%B1r.

[22] BBC News (2023), “Haiti president's assassination: What we know so far”, 01.02.2023, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-latin-america-57762246.

[23] AP (2021), “Haiti faces fresh instability as PM comes under scrutiny”, 16.09.2021, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://apnews.com/article/port-au-prince-haiti-f57d0c530cd01452f357d020b8926324.

[24] International Monetary Fund, “Haiti”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.imf.org/external/datamapper/profile/HTI.

[25] Anadolu Ajansı (2017), “Haiti”, 04.10.2017, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/ulke-profilleri/haiti/926403.

[26] Statista.com, “Haiti: Main export partners in 2021”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.statista.com/statistics/576486/most-important-export-partner-countries-for-haiti/.

[27] Trading Economics, “Haiti Exports”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://tradingeconomics.com/haiti/exports#:~:text=Haiti%20mostly%20exports%20clothing%2C%20scrap,80%20percent%20of%20total%20exports.

[28] Statista.com, “Haiti: Main import partners in 2021”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.statista.com/statistics/576475/most-important-import-partners-of-haiti/.

[29] İnsamer, “Haiti”, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-haiti/.

[30] International Trade Council (2021), “The Major Imports of Haiti”, 11.10.2021, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://tradecouncil.org/the-major-imports-of-haiti/#:~:text=Mineral%20fuels%20and%20oils%20hold,Venezuela%2C%20and%20the%20Dominican%20Republic.

[31] International Trade Council (2021), “The Major Imports of Haiti”, 11.10.2021, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://tradecouncil.org/the-major-imports-of-haiti/#:~:text=Mineral%20fuels%20and%20oils%20hold,Venezuela%2C%20and%20the%20Dominican%20Republic.

[32] Selay Dalaklı (2022), “Sömürgecilikten günümüze: Haiti tarihi”, Biameg, 21.04.2022, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://bianet.org/yazi/somurgecilikten-gunumuze-haiti-tarihi-249360.

[33] Jon Henley (2010), “Haiti: a long descent to hell”, The Guardian, 14.01.2010, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/world/2010/jan/14/haiti-history-earthquake-disaster.

[34] Euronews (2024), “Haiti: Çeteler başkentteki lüks bölgelere saldırdı; onlarca ölü var”, 19.03.2024, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://tr.euronews.com/2024/03/19/haiti-ceteler-baskentteki-luks-bolgelere-saldirdi-onlarca-olu-var.

[35] Sinan Doğan (2024), “Haiti Başbakanı Ariel Henry, görevinden istifa etti”, Anadolu Ajansı, 12.03.2024, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/haiti-basbakani-ariel-henry-gorevinden-istifa-etti/3161937.

[36] Melike Pala (2024), “AB, şiddet olayları nedeniyle Haiti'deki personelini tahliye etti”, Anadolu Ajansı, 11.03.2024, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ab-siddet-olaylari-nedeniyle-haitideki-personelini-tahliye-etti/3161815.

[37] Sözcü (2024), “Haiti savaş yerine döndü: Çok sayıda ölü ve yaralı var”, 08.02.2024, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.sozcu.com.tr/haiti-savas-yerine-dondu-cok-sayida-olu-ve-yarali-var-p21114.

[38] Vanessa Buschschlüter (2024), “Haiti'de neler oluyor, çeteler ülkeyi nasıl ele geçirdi?”, BBC News Türkçe, 05.03.2024, Erişim Tarihi: 21.03.2024, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/turkce/articles/crgvl5ze4nzo.